Leestijd: ongeveer 7 minuten

Er wordt ons regelmatig gevraagd welke soort olie men moet kiezen om de oorspronkelijke kleur van het hout te behouden. Afwerken met olie dus zónder dat de kleur van het hout verandert. Maar kan dat eigenlijk wel? In deze blog kijken we hoe dat precies zit...

Iedereen die weleens met olie of een andere afwerking aan de slag gegaan is, zal herkennen dat je bij het aanbrengen van de eerste laag van het product heel vaak de kleur van het hout ziet veranderen. Hoeveel de kleur verandert hangt af van de houtsoort en het gebruikte product maar het is maar zelden dat je er niets van ziet. Een deel van de klussers wordt blij van dat effect en zegt dan: "Woow, de tekening van het hout komt er prachtig uit!" terwijl een ander deel van de klussers iets roept in de trant van: "Hèè, het wordt helemaal dónker! Hoe kan dát nou?". En dát is een goeie vraag dus laten we daar eens naar kijken. Zoals zo vaak is het ook deze keer handig om te beginnen met het opzetten van je microscoopbril. Daarmee zie je vaak dingen die we in het dagelijks leven al snel over het hoofd zien en kunnen we makkelijker verklaren wat er gebeurt. OK, bril op? Kijken maar!

Als we het hout van heel dichtbij bekijken zien we jaarringen, mergstralen, poriën, vezels, lignine en misschien ook inhoudsstoffen zoals bijvoorbeeld kalk. De kleur van het hout wordt voor een groot deel bepaald door de lignine die het hout zijn bruine kleur geeft. De vezels zijn eigenlijk een soort cellulosenetwerk dat in wezen kleurloos is maar ondoorzichtig lijkt doordat het licht dat erop valt wordt gebroken. Die breking van het licht wordt veroorzaakt doordat er lucht in de vezels zit. Hmmm... dus als we de vezels nu eens op zouden vullen dan zou het licht minder of helemaal niet meer gebroken worden? Inderdaad! Print voor de grap maar eens een leuke tekst uit op een vel papier en zet dat vel papier vervolgens eens in de olie. Je zult zien dat het papier dan ineens melkachtig transparant wordt. Maak er nog even een mooie houten doos omheen en zet er een waxinelichtje in en je hebt een leuk sfeerlichtje voor op de salontafel. Wist je trouwens dat er op allerlei plaatsen in de wereld al een poosje druk gewerkt wordt om hout volledig transparant te maken door de lignine te verwijderen of te wijzigen en de cellulose op te vullen? Je krijgt dan een product dat wel doorzichtig is maar heel veel sterker is dan glas. Google maar eens op "Doorzichtig hout" om te zien wat er allemaal al kan!

Dat is dus wat er ongeveer gebeurt als we hout nat maken met water, olie of een andere vloeistof. De vezels worden dan in meer of mindere mate transparant waardoor je ineens in het hout kunt kijken in plaats van er tegenaan. Hoe dieper de olie in het hout dringt, hoe dieper je ook in het hout kunt kijken. Maar omdat er binnenin je stuk hout geen lampje zit wordt het ook steeds donkerder naarmate je dieper kunt kijken. Vergelijk dat effect voor het gemak eens met de oceaan. Die zit, als we niet in een plastic-soep-gebied zwemmen, vol met helder water. Helder water waar je bij het snorkelen prima doorheen kunt kijken zodat je alle vissen en hun prachtige kleuren kunt zien. Als we echter wat dieper duiken dan wordt het ook vanzelf donkerder. En duiken we een paar kilometer diep dan blijkt dat je ondanks dat heldere water toch ineens geen hand meer voor ogen ziet. En zo is het dus ook met hout: hoe dieper je kunt kijken, hoe donkerder het hout zal worden.

Maar hoe kan het dan dat de ene oliesoort het hout veel sterker laat verkleuren dan de andere? Wie de blog over Verdunnen heeft gelezen heeft geleerd dat veel producten vol zitten met oplosmiddel. Oplosmiddel dat de vezels in eerste instantie transparant maakt maar vervolgens gewoon verdampt en de vezels weer ondoorzichtig achterlaat met een lichtere uitstraling tot gevolg. Een olie zonder oplosmiddel zal de poriën vullen en ook gevuld houden waardoor je diep in het hout blijft kijken en je dus een sterkere verkleuring krijgt. Dus eigenlijk geldt dat hoe donkerder het hout wordt hoe beter het beschermt is. Grappig nietwaar?

Het zal je nu ook duidelijk zijn waarom kops hout altijd sterker verkleurt dan langshout. Bij het kopshout kijk je normaal al in de vezels en door daar olie in te gieten kun je dus nog heel veel dieper kijken in de "rietjes" dan wanneer je tegen de zijkant van een vezel aan zit te kijken. En zo is het ook met oud hout. Oud hout neemt doordat het vaak in de loop der jaren erg droog geworden is, meer olie op dan vers hout waardoor ook oud hout vaak veel donkerder wordt dan nieuw hout. Een puntje dus om rekening mee te houden als je een oude boerderij onderhanden neemt of als je een nieuw stuk hout aanbrengt in een oud meubel...

Natuurlijk heeft olie van zichzelf ook een kleurtje, meestal bruin-gelig. Op donkere houtsoorten heeft die kleur van de olie zo goed als geen invloed. Op hele lichte houtsoorten zoals bijvoorbeeld vuren, grenen of linden is dat anders omdat die houtsoorten zo licht van kleur zijn dat niet alleen de vezels transparant worden maar je ook iets van de kleur van de olie zult gaan zien. Daarom worden die houtsoorten ook in meer of mindere mate geler als je ze in de olie zet. Gebruik je een lijnolie-product dan zal die vergeling bovendien steeds erger worden doordat de lijnolie zelf op termijn steeds geler wordt. Gebruik je een product op basis van Tungolie dan heb je dat effect niet omdat Tungolie van zichzelf niet verder vergeelt.

Conclusie?

We begonnen deze blog met de vraag: "Welke olie moet ik kiezen om mijn hout niet te laten verkleuren?". Na lezen van bovenstaande weet je nu dat het antwoord daarop is: "een olie die niet in het hout dringt...". Maar dat staat natuurlijk haaks op wat olie doet en is dus eigenlijk een flauwekul antwoord. Als het dus voor je project van belang is dat je de "droge kleur" van het hout behoudt, kies dan niet voor olie maar voor een product dat zo min mogelijk indringt zoals bijvoorbeeld was of eventueel een lak. Daarmee hou je de kleur van het hout zo licht mogelijk maar zal je daardoor natuurlijk ook inleveren op duurzaamheid, bescherming en/of de natuurlijke uitstraling van je werkstuk. Zoals zo vaak is het ook hier dus weer geen zaak van "goed" of "fout", het is maar net aan welke eigenschappen je de meeste waarde hecht voor het specifieke project dat je onderhanden hebt.